Imperia i kolonie - Rywalizacja Francusko-Holenderska (1672-1678)

Wojna Francusko-Holenderska (1672-1678)
(Część wojen Ludwika XIV)

Wojna francusko-holenderska, znana również jako wojna holenderska (franc. Guerre de Hollande, hol. Hollandse Oorlog), toczyła się między Francją a Republiką Holenderską, wspieraną przez jej sojuszników: Święte Cesarstwo Rzymskie, Hiszpanię, Brandenburgię-Prusy i Danię -Norwegia

Od lewej do prawej:

Bitwa pod Solebay

Morderstwo braci De Witt

Holenderski atak z zaskoczenia na Coevorden

Oblężenie Valenciennes

Na wczesnym etapie Francja była sprzymierzona z Münsterem i Kolonią , a także z Anglią . Trzecia wojna angielsko-holenderska 1672-1674 i wojna skandynawska 1675-1679są uważane za powiązane konflikty.

Wojna rozpoczęła się w maju 1672 r., Kiedy Francja prawie najechała Republikę Holenderską, wydarzenie nadal znane jako Rampjaar lub "rok katastrofy". ^[6] Ich natarcie zostało zatrzymane przez holenderską linię wodną w czerwcu i pod koniec lipca pozycja holenderska ustabilizowała się. Troska o zdobycze francuskie doprowadziła w sierpniu 1673 r. do formalnego sojuszu między Holendrami, cesarzem Leopoldem I , Hiszpanią i Brandenburgią-Prusami. Dołączyły do ??nich Lotaryngia i Dania, podczas gdy Anglia zawarła pokój w lutym 1674 roku. W obliczu wojny na wielu frontach Francuzi wycofali się z Republiki Holenderskiej, zachowując jedynie Grave i Maastricht .

Ludwik XIV skupił się ponownie na hiszpańskich Niderlandach i Nadrenii , podczas gdy alianci pod wodzą Wilhelma Orańskiego starali się ograniczyć francuskie zdobycze. Po 1674 roku Francuzi zajęli Franche-Comté i tereny wzdłuż ich granicy z Niderlandami Hiszpańskimi oraz w Alzacji , ale żadna ze stron nie była w stanie odnieść decydującego zwycięstwa. Wojna zakończyła się pokojem w Nijmegen we wrześniu 1678 roku ; chociaż warunki były znacznie mniej hojne niż te dostępne w czerwcu 1672 r., jest często uważany za szczyt francuskiego sukcesu militarnego za Ludwika XIV i zapewnił mu znaczący sukces propagandowy.

Hiszpania odzyskała Charleroi od Francji, ale scedowała Franche-Comté, a także znaczną część Artois i Hainaut , ustanawiając granice, które pozostają w dużej mierze niezmienione do czasów współczesnych. Pod przywództwem Wilhelma Orańskiego Holendrzy odzyskali całe terytorium utracone w katastrofalnych wczesnych stadiach, co zapewniło mu wiodącą rolę w polityce wewnętrznej. Pomogło mu to przeciwdziałać zagrożeniu, jakie stanowiła ciągła ekspansja Francji i stworzyć Wielki Sojusz z 1688 r. , który walczył w wojnie dziewięcioletniej

Pochodzenie

Główny artykuł: Rampjaar

Planowana ofensywa francuska 1672; sojusz z Münster i Kolonią pozwolił im ominąć hiszpańskie Niderlandy

W ramach ogólnej polityki sprzeciwu wobec potęgi Habsburgów w Europie, Francja poparła Republikę Holenderską podczas wojny osiemdziesięcioletniej przeciwko Hiszpanii w latach 1568-1648 . Pokój w Münster z 1648 r . Potwierdził niepodległość Holandii i na stałe zamknął ujście rzeki Skaldy , przynosząc korzyści Amsterdamowi , eliminując jego rywala, Antwerpię . Zachowanie tego monopolu było holenderskim priorytetem, ale coraz bardziej kolidowało to z francuskimi celami w hiszpańskich Niderlandach , które obejmowały ponowne otwarcie Antwerpii. ^[7]

Śmierć Wilhelma II Orańskiego w 1650 r. doprowadziła do Pierwszego Okresu Bez Stadtholderów , z kontrolą polityczną sprawowaną przez miejskich patrycjuszy lub regentów . To zmaksymalizowało wpływ Stanów Holandii i Amsterdamu, bazy władzy Johana de Witta , wielkiego emeryta od 1653 do 1672 roku. Uważał, że jego stosunki z Ludwikiem XIV we Francji mają kluczowe znaczenie dla zachowania holenderskiej potęgi gospodarczej, ale także dla ochrony go przed jego krajowi orangiści . ^[8]

Chociaż Francja i Republika zawarły traktat pomocowy w 1662 r., Stany Holandii odmówiły poparcia podziału Niderlandów Hiszpańskich, przekonując Ludwika, że ????jego cele można osiągnąć tylko siłą. Holendrzy otrzymali ograniczone wsparcie francuskie podczas drugiej wojny angielsko-holenderskiej (1665-1667), ale coraz bardziej woleli słabą Hiszpanię jako sąsiada od silnej Francji. ^[b] Wkrótce po rozpoczęciu rozmów w celu zakończenia wojny angielsko-holenderskiej w maju 1667, Ludwik rozpoczął wojnę o dewolucję , szybko okupując większość hiszpańskich Niderlandów i Franche-Comté . ^[9]

W lipcu traktat z Bredy zakończył wojnę angielsko-holenderską, co doprowadziło do rozmów między Holendrami a Karolem II w Anglii na wspólnym froncie dyplomatycznym przeciwko Francji. Zostało to poparte przez Hiszpanię i cesarza Leopolda , którego również zaniepokoiła francuska ekspansja. Po tym, jak jego pierwsza sugestia sojuszu anglo-francuskiego została odrzucona przez Ludwika, Karol wstąpił do Trójprzymierza z 1668 r. , Między Anglią, Republiką i Szwecją . Po tym, jak Sojusz pośredniczył między Francją a Hiszpanią, Louis zrzekł się wielu swoich zdobyczy na mocy traktatu z Aix-la-Chapelle z 1668 roku .

Chociaż Breda i Aix-la-Chapelle były postrzegane jako holenderskie triumfy dyplomatyczne, stanowiły również poważne niebezpieczeństwa; Sam De Witt doskonale zdawał sobie z tego sprawę, ale nie udało mu się przekonać swoich kolegów. Louis rozważał traktat rozbiorowy ze stycznia 1668 r. Z Leopoldem potwierdzeniem jego prawa do hiszpańskich Niderlandów, co zostało wzmocnione przez Aix-la-Chapelle, pomimo jego ustępstw. Nie widział już potrzeby negocjowania i zdecydował, że ich przejęcie najlepiej osiągnąć, najpierw pokonując Republikę.

Holendrzy również przecenili swoją siłę; porażka pod Lowestoft w 1665 roku obnażyła niedociągnięcia ich floty i federalnego systemu dowodzenia , podczas gdy udany najazd na Medway był w dużej mierze spowodowany słabością finansową Anglii. W 1667 roku holenderska marynarka wojenna była u szczytu swojej potęgi, a jej przewaga została szybko nadszarpnięta przez ekspansję marynarki angielskiej i francuskiej. Wojna angielsko-holenderska toczyła się głównie na morzu, maskując zły stan holenderskiej armii i fortów, celowo zaniedbanych, ponieważ uważano je za wzmacniające potęgę księcia Orańskiego . ^[12]

Przygotowując się do ataku na Republikę, Ludwik podjął szereg inicjatyw dyplomatycznych, z których pierwszą był tajny traktat z Dover z 1670 r ., sojusz anglo-francuski przeciwko Holendrom. ^[13] Zawierał tajne klauzule ujawnione dopiero w 1771 r., w tym płatność Karolowi w wysokości 230 000 funtów rocznie za zapewnienie brytyjskiej brygady liczącej 6 000 osób. ^[14] Porozumienia z biskupstwem Münster i elektoratem Kolonii pozwoliły siłom francuskim ominąć hiszpańskie Niderlandy, atakując przez biskupstwo Liege , wówczas zależne od Kolonii (patrz mapa). ^[15] Przygotowania zakończono w kwietniu 1672 r., kiedy toKarol XI, król Szwecji, przyjął francuskie dotacje w zamian za najazdy na tereny Pomorza , do których domagały się Brandenburgia-Prusy

Przygotowania

Armie francuskie tamtego okresu miały znaczną przewagę nad przeciwnikami; niepodzielne dowództwo, utalentowani generałowie, tacy jak Turenne , Condé i Luksemburg , a także znacznie lepsza logistyka. Reformy wprowadzone przez Louvoisa , sekretarza wojny , pomogły utrzymać duże armie polowe, które można było zmobilizować znacznie szybciej. Oznaczało to, że Francuzi mogli rozpocząć ofensywę wczesną wiosną, zanim ich przeciwnicy byli gotowi, przejąć ich cele, a następnie przyjąć postawę obronną. ^[17]Podobnie jak w innych wojnach tego okresu, siła armii wahała się przez cały konflikt; począwszy od 180 000 w 1672 r., do 1678 r. miał autoryzowaną siłę 219 250 piechoty i 60 360 kawalerii, z czego 116 370 służyło w garnizonach. ^[18]

Zachowanie miast granicznych, takich jak Charleroi i Tournai w 1668 r., pozwoliło Louvois na wstępne umiejscowienie składowisk zaopatrzenia, rozciągających się od granicy francuskiej do Neuss w Nadrenii . Do ataków na Republikę przydzielono 120 000 ludzi, podzielonych na dwie główne grupy; jeden w Charleroi, pod Turenne, drugi w pobliżu Sedan , dowodzony przez Condé. Po przemaszerowaniu przez biskupstwo Liege mieli dołączyć w pobliżu Maastricht , a następnie zająć Księstwo Kleve , będące własnością elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma . W tym samym czasie 30 000 najemników, opłaconych przez Münster i Kolonię, pod dowództwem Luksemburga, miało zaatakować ze wschodu. ^[19]Ostatnim elementem było planowane lądowanie Anglików w hiszpańskich Niderlandach, ale przestało to być realną opcją, gdy Holendrzy zachowali kontrolę nad morzem w Solebay w czerwcu.

Francuzi zademonstrowali swoją nową taktykę, najeżdżając Księstwo Lotaryngii w połowie 1670 r., Podczas gdy Holendrzy otrzymali dokładne informacje o swoich planach już w lutym 1671 r. Zostały one potwierdzone przez Condé w listopadzie i ponownie w styczniu 1672 r., holenderski regent de Groot opisując go jako "jednego z naszych najlepszych przyjaciół". ^[21] Jednak Holendrzy byli słabo przygotowani do kampanii przeciwko Francji; dostępne fundusze zostały w większości zainwestowane we flotę kosztem ich obrony lądowej. Większość Armii Stanów Zjednoczonych stacjonowała w trzech południowych fortecach Breda , 's-Hertogenboschi Maastricht; w listopadzie 1671 r. Rada Stanu poinformowała, że ??brakuje im zapasów i pieniędzy, a wiele fortyfikacji jest ledwo nadających się do obrony. ^[22] Większość jednostek miała znacznie słabszą siłę; 12 czerwca jeden oficer poinformował, że jego oficjalna siła osiemnastu kompanii ma tylko czterech ludzi.

Było to częściowo spowodowane tym, że gdy książę William był już pełnoletni, jego zwolennicy Orangistów odmówili zatwierdzenia dodatkowych wydatków wojskowych, chyba że został mianowany kapitanem generalnym , czemu sprzeciwił się de Witt. Świadomi wewnętrznego sprzeciwu Anglii wobec sojuszu anglo-francuskiego, Holendrzy polegali na postanowieniach Trójprzymierza wymagających od Anglii i Republiki wzajemnego wspierania się w przypadku ataku Hiszpanii lub Francji. Założenie to podzielał parlament Anglii , który na początku 1671 roku zatwierdził finansowanie floty w celu wypełnienia jej zobowiązań wynikających z sojuszu. ^[24] Prawdziwe niebezpieczeństwo stało się oczywiste dopiero 23 marca, kiedy działając na rozkaz Charlesa, Royal Navy zaatakowała holenderski konwój handlowy w kanale La Manche; nastąpiło to po podobnym incydencie w 1664 r.

W lutym 1672 de Witt poszedł na kompromis, mianując Williama kapitanem generalnym na rok. Zatwierdzono budżety i wydano kontrakty na zwiększenie armii do ponad 80 000, ale zebranie tych ludzi zajęłoby miesiące. Negocjacje z Fryderykiem Wilhelmem w sprawie wzmocnienia Cleves 30 000 ludzi zostały opóźnione przez jego żądania dotyczące holenderskich fortec nad Renem, w tym Rheinberg i Wesel . Zanim osiągnęli porozumienie 6 maja, był zajęty wspieraną przez Francję inwazją szwedzką na Pomorze i nie mógł walczyć z Francuzami w 1672 roku . Garnizon w Maastricht został zwiększony do 11 000 w nadziei, że uda im się ^opóźnić francuski wystarczająco długo, aby wzmocnić wschodnią granicę; miasta dostarczyły 12 000 mężczyzn ze swoichmilicja cywilna , z 70 000 chłopów powołanych do budowy robót ziemnych wzdłuż rzeki IJssel . Były one niedokończone, gdy Francja wypowiedziała wojnę 6 kwietnia, a następnie Anglia 7 kwietnia, wykorzystując sfabrykowany incydent dyplomatyczny znany jako "afera Merlina". ^[27] Münster i Kolonia przystąpiły do ??wojny 18 maja.

Ofensywa francuska: 1672

Francja przekracza Ren

Francuska ofensywa rozpoczęła się 4 maja 1672 r., kiedy siły pomocnicze Condé opuściły Sedan i pomaszerowały na północ wzdłuż prawego brzegu Mozy . ^[19] Następnego dnia Ludwik przybył do Charleroi , aby przeprowadzić inspekcję 50-tysięcznej głównej armii pod dowództwem Turenne , co było jednym z najwspanialszych przejawów potęgi militarnej w XVII wieku. ^[28] W towarzystwie Louisa Turenne spotkał się 17 maja z Condé w Visé , na południe od Maastricht; wspierany przez Condé, Louis chciał natychmiast oblegać fortecę, ale Turenne przekonał go, że szaleństwem byłoby dać Holendrom czas na wzmocnienie innych pozycji. ^[28]Unikając bezpośredniego ataku na Maastricht, Turenne uniemożliwił jego wzmocnienie, zajmując odległe pozycje w Tongeren , Maaseik i Valkenburg

Pozostawiając 10 000 ludzi na osłanianie Maastricht, reszta armii francuskiej przekroczyła Mozę, a następnie ruszyła wzdłuż Renu, wspierana przez wojska z Münster i elektoratu Kolonii , dowodzonego przez Luksemburg . Holenderskie forty garnizonowe, które miały bronić przepraw przez Ren, nadal były słabo załogowe i słabo wyposażone. Do 5 czerwca Francuzi zdobyli Rheinberg , Orsoy i Burick , przy minimalnym oporze; Wesel , być może najważniejsza twierdza, poddała się, gdy mieszczanie zagrozili wymordowaniem dowódców, a następnie Rees 9 czerwca. ^[29]Po zabezpieczeniu tyłów większość armii francuskiej zaczęła przekraczać Ren pod Emmerich am Rhein ; Wielki emeryt De Witt był głęboko zszokowany wiadomością o katastrofie i stwierdził, że "ojczyzna jest teraz stracona". ^[30]

Chociaż sytuacja na lądzie stała się dla Holendrów krytyczna, wydarzenia na morzu układały się znacznie korzystniej. 7 czerwca holenderski admirał-porucznik Michiel de Ruyter zaatakował flotę anglo-francuską, która przyjmowała zaopatrzenie w Southwold na angielskim wybrzeżu. Francuska eskadra pod dowództwem d'Estrées nie zdołała odpowiednio skoordynować działań z Anglikami i ostatecznie stoczyła oddzielną bitwę z admirałem-porucznikiem Adriaenem Banckertem , co doprowadziło do wzajemnych oskarżeń między dwoma sojusznikami. ^[31] Chociaż straty statków były mniej więcej równe, Solebay zapewnił Holendrom kontrolę nad ich wodami przybrzeżnymi, zabezpieczył ich szlaki handlowe i zakończył nadzieje na anglo-francuskie lądowanie w Zelandii. Gniew z powodu rzekomego braku wsparcia ze strony D'Estrées zwiększył sprzeciw wobec wojny, a Parlament niechętnie zatwierdzał fundusze na niezbędne naprawy. Przez resztę roku ograniczało to operacje angielskiej marynarki wojennej do nieudanego ataku na flotę powrotną Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej

Linia IJssel jest oskrzydlona

Na początku czerwca holenderska kwatera główna w Arnhem przygotowywała się do francuskiego ataku na linię IJssel. Do zablokowania przeprawy można było zebrać tylko dwadzieścia tysięcy żołnierzy, a sucha wiosna oznaczała, że ??rzekę można było przeprawić w wielu miejscach. Niemniej jednak wydawało się, że nie ma innego wyjścia, jak tylko stawić czoła IJssel. Gdyby jednak wróg oskrzydlił tę rzekę, przekraczając Dolny Ren do Betuwe , armia polowa cofnęłaby się na zachód, aby uniknąć okrążenia i szybkiego unicestwienia. ^[33] Dowódca fortu Schenkenschanzchroniący Dolny Ren porzucił swoje stanowisko. Kiedy przybył ze swoimi żołnierzami do Arnhem, natychmiast wysłano dwutysięczny oddział konny i piechoty pod dowództwem feldmarszałka Paulusa Wirtza, aby osłaniał Betuwe. Po przybyciu przechwycili przeprawę francuskiej kawalerii przez brod wskazany im przez rolnika. Nastąpiła krwawa walka, ale w bitwie pod Tolhuis 12 czerwca holenderska kawaleria została ostatecznie pokonana przez francuskie posiłki. Louis osobiście obserwował bitwę z Elterbergu . Condé został postrzelony w nadgarstek. We Francji bitwę tę obchodzono jako wielkie zwycięstwo, a obrazy Passage du Rhin przedstawiają tę przeprawę jako temat ^[34] , a nie wcześniejszą w Emmerich.

Kapitan generalny William Henry chciał teraz, aby cała armia polowa wycofała się do Utrechtu. Jednak w 1666 prowincje odzyskały pełną suwerenność swoich sił. Overijssel i Guelders w czerwcu 1672 wycofali swoje wojska z armii konfederatów. Armia francuska nie zrobiła wiele, aby odciąć drogę ucieczki holenderskiej armii polowej. Turenne ponownie przekroczył Dolny Ren, aby zaatakować Arnhem, podczas gdy część jego armii ruszyła nad Waal w kierunku fortu Knodsenburg w Nijmegen . Louis chciał najpierw oblegać Doesburg , po wschodniej stronie IJssel, zajmując go 21 czerwca. Król nieco opóźnił schwytanie, aby pozwolić swojemu bratu, Filipowi I, księciu Orleanu , zająćZutphen kilka dni wcześniej. ^[35] Na jego prawym skrzydle armie Münster i Kolonii, wzmocnione przez francuski korpus pod dowództwem de Luxembourg, posuwały się na północ wzdłuż rzeki, po zajęciu Grol 10 czerwca i Bredevoort 18 czerwca. Miasta IJssel wpadły w panikę. Deventer odłączył się od Republiki i 25 czerwca ponownie dołączył do Świętego Cesarstwa Rzymskiego . Następnie prowincja Overijssel poddała się w całości biskupowi Münster, Bernardowi von Galenowi , którego wojska splądrowały 21 czerwca miasta po zachodniej stronie IJssel, takie jak Hattem , Elburg i Harderwijk . ^[36]Ludwik nakazał Luksemburgowi ich ponowne wypędzenie ^[37] , ponieważ chciał, aby księstwo Guelders stało się własnością Francji. ^[38] Zirytowany Von Galen zapowiedział posuwanie się na północ Republiki i zaprosił de Luxembourg, aby poszedł za nim, brodząc przez IJssel, ponieważ żaden most pontonowy nie był dostępny. Zirytowany Luksemburg uzyskał pozwolenie od Ludwika na wstrzymanie swojego korpusu i armii Kolonii przed siłami Münsterite.

Od tego momentu Von Galen prowadził w dużej mierze oddzielną kampanię. Zaczął oblegać Coevorden 20 czerwca. Von Galen, nazywany "Bomb Berend", był ekspertem w dziedzinie amunicji artyleryjskiej i wynalazł pierwszy praktyczny pocisk lub tuszę zapalającą . Takim ognistym strzałem zastraszył garnizon Coevorden do szybkiej kapitulacji 1 lipca. Jego podkomendni doradzili mu, aby następnie splądrował słabo bronioną Fryzję i wykorzystał zdobyte tam statki do odizolowania Groningen, największe miasto na północy. Alternatywnie mógłby zająć Delfzijl, umożliwiając lądowanie angielskich sił ekspedycyjnych. Biskup obawiał się jednak, że protestanccy Brytyjczycy pójdą za wspólną sprawą z kalwińskimi Groningerami i spodziewał się, że jego moździerze oblężnicze zmuszą do szybkiej kapitulacji, rozpoczynając oblężenie Groningen 21 lipca. ^[^{potrzebne
źródło}^]

Negocjacje pokojowe

14 czerwca Wilhelm przybył z resztkami armii polowej, liczącej około ośmiu tysięcy ludzi, do Utrechtu . Zwykli obywatele przejęli bramy miasta i odmówili mu wstępu. ^[39] W rozmowach z oficjalną radą miejską Wilhelm musiał przyznać, że nie miał zamiaru bronić miasta, ale wycofałby się za Holland Water Line , serię powodzichroniąc rdzeń prowincji Holandii. Ostatecznie rada Utrechtu dostarczyła klucze do bram Henri Louis d'Aloigny (markizowi de Rochefort), aby uniknąć grabieży. 18 czerwca William wycofał swoje siły. Powódź nie była jeszcze gotowa, zarządzono ją dopiero 8 czerwca, a wieś Holandii była bezbronna wobec Francuzów. 19 czerwca Francuzi zajęli twierdzę Naarden pod Amsterdamem. ^[40]

W defetystycznym nastroju podzielone Stany Holandii - Amsterdam był bardziej zadziorny - wysłały delegację do de Louvois w Zeist z prośbą o warunki pokoju, na czele z Pieterem de Grootem . ^[41] Królowi francuskiemu zaoferowano Ziemie Ogólnościi dziesięć milionów guldenów. W porównaniu z ostatecznym wynikiem wojny warunki te były bardzo korzystne dla Francji. Doprowadziłoby to do zdobyczy terytorialnych w Niderlandach dla Francji, które nie były równe aż do 1810 r. Ziemie Ogólności obejmowały twierdze Breda, 's-Hertogenbosch i Maastricht. Ich posiadanie znacznie ułatwiłoby podbój hiszpańskich Niderlandów, a pozostała Republika byłaby niewiele więcej niż francuskim państwem satelickim. De Louvois, raczej zdezorientowany, że stany nie skapitulowały, ale nadal uważał, że możliwa jest kontrola szkód, zażądał znacznie ostrzejszych warunków.

Wilhelm Orański przeprowadza inspekcję holenderskiej linii wodnej

Holendrzy mieli do wyboru poddanie swoich południowych fortec, zezwolenie katolikom na wolność religijną i zapłatę sześciu milionów guldenów lub zachowanie przez Francję i Münster dotychczasowych zdobyczy - a tym samym utratę Overijssel, Guelders i Utrechtu - i jednorazową wypłatę szesnastu milion liwrów. Louis doskonale wiedział, że delegacja nie ma mandatu do uzgodnienia takich warunków i będzie musiała wrócić po nowe instrukcje. Jednak on również nie kontynuował natarcia na zachód. ^[43]

Podano kilka wyjaśnień tej polityki. Francuzi byli raczej przytłoczeni swoim sukcesem. W ciągu miesiąca zdobyli trzy tuziny fortec. To nadwyrężyło ich zdolności organizacyjne i logistyczne. Wszystkie te twierdze musiały być obsadzone garnizonem i zaopatrzone. ^[44] Wtargnięcie do właściwej Holandii wydawało im się bez znaczenia, chyba że możliwe było oblężenie Amsterdamu. To miasto byłoby bardzo problematycznym celem. Liczyła 200 000 mieszkańców i mogła zebrać dużą milicję cywilną, wzmocnioną przez tysiące marynarzy. Ponieważ miasto niedawno się rozrosło, jego fortyfikacje były najlepiej utrzymane w Rzeczypospolitej. Ich normalne uzbrojenie, składające się z trzystu sztuk, zostało powiększone przez milicję przewożącą rezerwowe uzbrojenie Admiralicji Amsterdamskiej.na murach obronnych, które zaczęły się najeżyć tysiącami armat. Nisko położony otaczający teren, poniżej poziomu morza, był łatwo zalewany, przez co tradycyjny atak okopami był niepraktyczny. Flota bojowa mogła wspierać ogniem artyleryjskim fortyfikacje z IJ i Zuyderzee , zapewniając jednocześnie stałe uzupełnianie zapasów żywności i amunicji. Głębszy problem polegał na tym, że Amsterdam był głównym centrum finansowym świata . Weksle , którymi opłacono wielu francuskich wojskowych i kontrahentów, były pokryte rezerwami złota i srebra banków amsterdamskich . Ich strata oznaczałaby upadek europejskiego systemu finansowego i osobiste bankructwo dużej części francuskiej elity.

Delikatne były też stosunki z Anglią. Louis obiecał Karolowi uczynić Williama Henry'ego Suwerennym Księciem holenderskiego państwa zadowego i marionetkowego. Bardzo wolał, żeby to Francja pociągała za sznurki, ale istniała wyraźna możliwość, że kontrolę przejmie wujek księcia. Louis nie wspomniał o Williamie w swoich warunkach pokojowych. Ci sami patrycjusze, których francuski król chciał ukarać, byli tradycyjnie pro-francuskimi i jego naturalnymi sojusznikami przeciwko pro-angielskim orangistom. Chciał po prostu zaanektować Holandię i miał nadzieję, że strach przed Orangistami skłoni regenta do poddania mu prowincji. ^[38]Oczywiście może się zdarzyć również sytuacja odwrotna: francuskie natarcie doprowadzi do przejęcia władzy przez Orangistów i kapitulację przed Anglią. Prowincja Zelandia już zdecydowała, że ??raczej uczyni Karola swoim panem, niż zostanie podporządkowana Francuzom. Tylko strach przed potęgą militarną floty De Ruytera powstrzymał ich przed całkowitym poddaniem się Anglikom. De Ruyter nie tolerowałby żadnych rozmów o kapitulacji i zamierzał, jeśli to konieczne, zabrać flotę za granicę, aby kontynuować walkę. Louis obawiał się, że Anglicy chcieli przejąć Staats-Vlaanderen , które uważał za terytorium francuskie, ponieważ hrabstwo Flandrii było lennem francuskiej korony. W tajemnicy zorganizował nieformalną sześciotysięczną bandę pod dowództwem Claude'a Antoine'a de Dreuxszybko przekroczyć oficjalnie neutralną hiszpańską Flandrię i przeprowadzić niespodziewany atak na holenderską fortecę Aardenburg w dniach 25-26 czerwca. Próba zakończyła się całkowitym niepowodzeniem, mały garnizon zabił setki napastników i wziął do niewoli ponad sześciuset Francuzów, którzy zostali przygwożdżeni w rawelinie . ^[^{potrzebne
źródło}^]

Louis pozwolił również, aby jego honor miał pierwszeństwo przed raison d'état . Surowe warunki pokojowe, na które nalegał, miały upokorzyć Holendrów. ^[45] Domagał się corocznego poselstwa na dworze francuskim z prośbą o ułaskawienie ich wiarołomstwa i wręczenie plakietkiwychwalając wielkoduszność francuskiego króla. Dla Louisa kampania nie była kompletna bez dużego oblężenia, które wzmocniłoby jego osobistą chwałę. Szybka kapitulacja tak wielu miast była pod tym względem nieco rozczarowująca. Maastricht, wymykając mu się na razie, skierował swoją uwagę na jeszcze bardziej prestiżowy obiekt: 's-Hertogenbosch, który został uznany za "niepodważalny". Miasto było nie tylko potężną fortecą samo w sobie, ale było otoczone rzadkim pasem fortyfikacji. Zwykle jej bagniste otoczenie uniemożliwiałoby oblężenie, ale obecnie słaby garnizon wydawał się dawać pewne szanse na sukces. Po zajęciu Nijmegen 9 lipca, Turenne zdobył Fort Crevecour w pobliżu 's-Hertogenbosch , ^[46]który kontrolował wyloty śluz w okolicy, zatrzymując dalsze powodzie. Główne siły francuskie, usunięte w ten sposób z holenderskiego teatru wojny, obozowały wokół Boxtel , a Louis zamieszkał w zamku Heeswijk . ^[^{potrzebne
źródło}^]

Orangiści przejmują władzę

Wiadomość, że Francuzi wdarli się do serca Republiki, wywołała powszechną panikę w miastach prowincji Holandia. Obwiniając reżim Stanów Zjednoczonych za upadek Holandii, ich ludność zbuntowała się. Członkowie rad miejskich byli siłą zastępowani przez orangistowskich partyzantów lub w obawie przed represjami deklarowanymi w sprawie księcia orańskiego. ^[47] Pamflety oskarżały regenta o zdradę Republiki na rzecz Ludwika, a de Ruyter o chęć dostarczenia floty Francuzom. ^[48] ??Kiedy francuskie warunki pokojowe stały się znane 1 lipca, wywołały oburzenie.

Rezultatem było wzmocnienie holenderskiego oporu. 2 lipca Wilhelm został mianowany namiestnikiem Zelandii, a 4 czerwca Holandii. ^[50] Nowy stadhouder Wilhelm III Orański otrzymał ogólny mandat do negocjacji. W międzyczasie poldery Holland Water Line powoli się zapełniały, tworząc przeszkodę dla ewentualnego natarcia Francji. ^[51] Karol uważał, że dojście Wilhelma do władzy pozwoliło szybko uzyskać korzystny dla Anglii pokój. Wysłał dwóch swoich ministrów do Holandii. Zostali przyjęci z radością przez ludność, która zakładała, że ??przybyli, aby uratować ich przed Francuzami. Przybycie do obozu armii holenderskiej w Nieuwerbrug, zaproponowali zainstalowanie Williama jako monarchy Księstwa Holandii. W zamian powinien zapłacić dziesięć milionów guldenów jako "odszkodowanie" i sformalizować stałą wojskową angielską okupację portów Brill, Sluys i Flushing . Anglia uszanowałaby podboje francuskie i münsterskie. Ku ich zaskoczeniu William kategorycznie odmówił. Wskazał, że mógłby być bardziej uległy, gdyby udało im się złagodzić francuskie warunki pokojowe. Następnie udali się do zamku Heeswijk, ale porozumienie z Heeswijk, zgodnie z którym zgodzili się, było jeszcze surowsze, Anglia i Francja obiecały, że nigdy nie zawrą oddzielnego pokoju. Francja zażądała obszarów Brabancji, Limburgii i Guelders. ^[52]Charles próbował naprawić sytuację, pisząc bardzo umiarkowany list do Williama, twierdząc, że jedyną przeszkodą na drodze do pokoju jest wpływ De Witta. Wilhelm złożył kontroferty nie do przyjęcia dla Karola, ale także 15 sierpnia opublikował list mający podżegać ludność. 20 sierpnia Johan i Cornelis de Witt zostali zlinczowani przez orangistowską milicję cywilną, pozostawiając Williama pod kontrolą. ^[53]

Widząc, że woda wokół 's-Hertogenbosch wykazywała niewielkie oznaki cofania się, Louis zniecierpliwił się i 26 lipca zniósł oblężenie. ^[54] Pozostawiając swoje główne siły liczące 40 000 żołnierzy, zabrał ze sobą 18 000 ludzi iw ciągu tygodnia pomaszerował do Paryża, prosto przez Niderlandy Hiszpańskie. Uwolnił 12 000 holenderskich jeńców wojennych za niewielki okup, aby uniknąć konieczności płacenia za ich utrzymanie, pozwalając większości z nich ponownie dołączyć do armii holenderskiej, która w sierpniu liczyła 57 000 ludzi. ^[55]

Wojna na wyniszczenie

Holenderska linia wodna

W czerwcu Holendrzy wydawali się pokonani. Giełda w Amsterdamie załamała się, a ich międzynarodowy kredyt wyparował. Fryderyk Wilhelm, elektor brandenburski, w tych okolicznościach prawie nie odważył się zagrozić wschodnim granicom Münster. Pozostał jeden lojalny sojusznik: Niderlandy Hiszpańskie. Dobrze rozumieli, że gdyby Holendrzy skapitulowali, oni również byliby zgubieni. Chociaż oficjalnie neutralni i zmuszeni do pozwolenia Francuzom na bezkarne przekraczanie ich terytorium, otwarcie wzmocnili Holendrów tysiącami żołnierzy. ^[^{potrzebne
źródło}^]

Troska o francuskie zdobycze przyniosła poparcie Brandenburgii-Prus , cesarza Leopolda i Karola II Hiszpanii . ^[56] Zamiast szybkiego zwycięstwa Ludwik został zmuszony do wojny na wyniszczenie wokół francuskich granic; w sierpniu Turenne zakończył ofensywę przeciwko Holendrom i udał się do Niemiec z 25 000 piechoty i 18 000 kawalerii. Fryderyk Wilhelm i Leopold połączyli swoje siły liczące około 25 000 pod dowództwem cesarskiego generała Raimondo Montecuccoli ; przekroczył Ren w Koblencji w styczniu 1673 r., ale Turenne zmusił go do wycofania się do północnych Niemiec.

Słabnąca ofensywa spowodowała problemy finansowe sojuszników antyholenderskich, zwłaszcza Anglii. Münster był w jeszcze gorszym stanie; 27 sierpnia musiał zrezygnować z oblężenia Groningen. Podczas gdy Holendrom udało się zaopatrywać miasto drogami wodnymi na jego północnym krańcu, wojska Von Galena głodowały i w dużej mierze zdezerterowały. ^[58] W dużej mierze dzięki skutecznej kampanii partyzanckiej prowadzonej przez wojska z Fryzji pod dowództwem Hansa Willema van Aylvy przeciwko ich liniom zaopatrzeniowym. ^[59] Również jego moździerze oblężnicze przegrały pojedynek artyleryjski z armatami fortecy, ulegając stopniowemu zniszczeniu. Przed końcem 1672 roku Holendrzy pod wodzą Carla von Rabenhaupta odbili Coevorden ^[60]i wyzwolił prowincję Drenthe, pozostawiając aliantom tylko trzy z dziesięciu - terytoria Drenthe , Staats-Brabant i Staats-Overmaas również były częścią republiki - holenderskie obszary prowincjonalne. Linie zaopatrzenia armii francuskiej były niebezpiecznie przeciążone. Jesienią 1672 roku Wilhelm próbował ich odciąć, przekraczając Niderlandy Hiszpańskie przez Maastricht w forsownych marszach, by zaatakować Charleroi , punkt początkowy szlaku zaopatrzeniowego przez Liege, choć musiał szybko porzucić oblężenie.

Brak holenderskiej armii polowej dał Francuzom okazję do wznowienia ofensywy. 27 grudnia, po silnych mrozach, Luksemburg zaczął przekraczać lód Linii Wodnej z ośmioma tysiącami ludzi, mając nadzieję na splądrowanie Hagi. ^[62] Nagła odwilż zmniejszyła jego siły o połowę i wraz z pozostałymi ledwo uciekł na własne linie, w drodze powrotnej masakrując ludność cywilną Bodegraven i Zwammerdam . ^[63] Zwiększyło to nienawiść do Luksemburga. Prowincja Utrecht była jednym z najbogatszych regionów Europy, a intendent Louis Robert wyłudzał duże sumy od jej zamożnych mieszkańców. ^[64] Francuzi zastosowali nierzadką metodęmettre a kontrybucja : jeśli szlachetni uchodźcy lub amsterdamscy kupcy nie dokonywali regularnych płatności, ich luksusowe rezydencje zostałyby spalone. ^[65] To sprawiło, że generał stał się ulubionym tematem holenderskiej antyfrancuskiej propagandy. Opublikowano specjalne książki podkreślające popełnione przez niego zniewagi, zilustrowane przez Romeyna de Hooghe . Najpopularniejszy holenderski podręcznik szkolny, Zwierciadło młodości , który był poświęcony występkom Hiszpanów, został teraz przepisany, aby odzwierciedlał francuskie okrucieństwa.

1673

Aż do pojawienia się kolei w XIX wieku towary i zaopatrzenie były w dużej mierze transportowane drogą wodną, ??co sprawiało, że rzeki takie jak Lys , Sambre i Moza były niezbędne dla handlu i operacji wojskowych. ^[66] Głównym celem Francji w 1673 roku było zdobycie Maastricht , które kontrolowało kluczowy punkt dostępu na Mozie; miasto poddało się 30 czerwca. ^[67] W czerwcu 1673 francuska okupacja Kleve i brak pieniędzy chwilowo wyparły Brandenburgię-Prusy z wojny w pokoju Vossem

Jednak w sierpniu Holendrzy, Hiszpania i cesarz Leopold, wspierani przez inne państwa niemieckie, zgodzili się na antyfrancuski sojusz w Hadze, do którego w październiku dołączył Karol IV Lotaryngii . ^[68] We wrześniu zdecydowana obrona Johna Maurice'a z Nassau-Siegen i Aylva na północy Republiki Holenderskiej ostatecznie zmusiła Von Galena do wycofania się, ^[69] podczas gdy Wilhelm przekroczył holenderską linię wodną i odbił Naarden . W listopadzie 30-tysięczna armia holendersko-hiszpańska pod dowództwem Wilhelma wkroczyła na ziemie biskupów Münster i Kolonii. Wojska holenderskie zemściły się i dokonały wielu okrucieństw. Wraz z 35 000 żołnierzy cesarskich zajęli następnie ważne miasto Bonn magazyn w długich kolejkach logistycznych między Francją a Republiką Holenderską. Pozycja Francji w Holandii stała się nie do utrzymania, a Louis został zmuszony do ewakuacji wojsk francuskich z Republiki Holenderskiej. To głęboko zszokowało Louisa i wycofał się do Saint Germain , gdzie nikt, z wyjątkiem kilku bliskich osób, nie mógł mu przeszkadzać. W następnym roku tylko Grave i Maastricht pozostały w rękach francuskich ^[70] , podczas gdy wojna rozszerzyła się na Nadrenię i Hiszpanię. ^[68] Münster zostało zmuszone do podpisania traktatu pokojowego z Republiką Holenderską w kwietniu 1674 r., a Kolonia w maju.

W Anglii sojusz z katolicką Francją od początku był niepopularny i chociaż prawdziwe warunki traktatu z Dover pozostały tajemnicą, wielu je podejrzewało. ^[72] Ministerstwo Cabal , które kierowało rządem Karola, zaryzykowało krótką wojnę, ale kiedy okazało się, że tak nie jest, opinia szybko odwróciła się przeciwko niemu, podczas gdy Francuzi zostali również oskarżeni o porzucenie Anglików w Solebay.

Zwycięstwo Holendrów nad flotą anglo-francuską w bitwie pod Texel w sierpniu 1673 roku zapewniło im przetrwanie.

Sprzeciw wobec sojuszu z Francją jeszcze bardziej się nasilił, gdy spadkobierca Karola, jego katolicki brat Jakub , otrzymał pozwolenie na poślubienie Marii z Modeny , również pobożnej katoliczki. W lutym 1673 r. Parlament odmówił dalszego finansowania wojny, chyba że Karol wycofał proponowaną Deklarację Odpustu i zaakceptował ustawę testową zakazującą katolikom pełnienia funkcji publicznych. ^[74] Po tym, jak Holendrzy pokonali angielsko-francuską flotę w bitwach pod Schooneveld i Texel tego lata i odbili Nowy Amsterdam z rąk Anglików, wzmogła się presja zakończenia wojny, a Anglia zawarła pokój w Traktacie Westminsterskimz lutego 1674 r. ^[75]

Ta kombinacja wydarzeń doprowadziła Louisa do prowadzenia "polityki wyczerpania, która kładła nacisk na oblężenia i zbieranie podatków wojennych, naloty i blokady bitew na pełną skalę". ^[76] Na poparcie tej strategii siły szwedzkie na szwedzkim Pomorzu zaatakowały Brandenburgię-Prusy w grudniu 1674 r. po tym, jak Ludwik zagroził wstrzymaniem ich dotacji. Doprowadziło to do wojny skandynawskiej 1675-1679 i wojny szwedzko-brandenburskiej , w wyniku której Szwedzi związali armie Brandenburgii, Danii i niektórych pomniejszych księstw niemieckich. ^[77]

W międzyczasie francuska i angielska Kompania Wschodnioindyjska nie były w stanie poważnie podważyć silnej pozycji Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej (VOC) zarówno na trasie międzykontynentalnej, jak iw handlu wewnątrzazjatyckim. LZO zabezpieczyło swoją pozycję w Azji, pokonując francuski garnizon w Trincomalee i Anglików w bitwie pod Masulipatnam i oblegając inne siły francuskie na Wyspie Świętego Tomasza , które padły w 1674 roku

Wojna rozszerza się: 1674-1675

Mówiąc ogólnie, francuska strategia skupiała się teraz na odzyskaniu posiadłości hiszpańskich zdobytych w latach 1667-1668, ale powróciła pod Aix-La-Chapelle, jednocześnie zapobiegając postępom imperialistów w Nadrenii. Wspierali także mniejsze kampanie w Roussillon i na Sycylii , które pochłonęły hiszpańskie i holenderskie zasoby morskie. ^[68]

Flandria i Franche-Comté

Wiosną 1674 roku Francuzi najechali hiszpańską prowincję Franche-Comté i zajęli całą prowincję w mniej niż sześć tygodni. Wojska francuskie wzmocniły następnie armię Condé w hiszpańskich Niderlandach, nad którą przeważała liczebnie główna armia polowa aliantów. William najechał francuską Flandrię , mając nadzieję na odzyskanie hiszpańskiego posiadania Charleroi i zdobycie Oudenarde, ale został zatrzymany przez Condé w bitwie pod Seneffe . ^[79] Podczas gdy obie strony odniosły zwycięstwo, przerażające straty potwierdziły preferencje Ludwika do wojny pozycyjnej, zapoczątkowując okres, w którym oblężenie i manewry zdominowały taktykę wojskową.

Jedną z największych przeszkód dla sukcesu aliantów we Flandrii były ich rozbieżne cele; Imperialiści chcieli zapobiec dotarciu posiłków do Turenne w Nadrenii, podczas gdy Hiszpanie dążyli do odrobienia strat w hiszpańskich Niderlandach. Holendrzy zostali dodatkowo podzieleni przez wewnętrzne spory; potężna organizacja kupiecka z Amsterdamu pragnęła zakończyć kosztowną wojnę, gdy tylko ich interesy handlowe zostaną zabezpieczone, podczas gdy William postrzegał Francję jako długoterminowe zagrożenie, które należało pokonać. Konflikt ten nasilił się, gdy zakończenie wojny stało się wyraźną możliwością wraz z odzyskaniem Grave w październiku 1674 r., Pozostawiając tylko Maastricht. ^[81]

Nadrenia

Zimą 1673-1674 Turenne oparł swoje wojska w Alzacji i Palatynacie ; pomimo wycofania się Anglii z wojny w lutym, jego armia licząca mniej niż 8 000 żołnierzy zachowała kilka pułków angielskich, ponieważ Karol II zachęcał członków do dalszej służby w celu utrzymania francuskich dotacji. Monmouth i Churchill byli wśród tych, którzy to zrobili, podczas gdy inni zapisali się do Holenderskiej Brygady Szkockiej , w tym John Graham, późniejszy wicehrabia Dundee . ^[82]

Kampania 1674 rozpoczęła się, gdy Turenne przekroczył Ren w czerwcu z 7000 ludzi, mając nadzieję zaatakować Karola Lotaryngii , zanim będzie mógł połączyć się z siłami Aleksandra von Bournonville . W Sinsheim Francuzi rozgromili oddzielną armię cesarską dowodzoną przez Eneasza de Caprara, ale opóźnienie pozwoliło Bournonville połączyć się z Karolem w Heidelbergu ; po otrzymaniu posiłków Turenne zaczął przekraczać rzekę Neckar , zmuszając wojska cesarskie do odwrotu.

Bournonville pomaszerował na południe do cesarskiego miasta Strasburg , dając mu bazę do ataku na Alzację, ale opóźnił się, czekając na przybycie 20 000 żołnierzy pod dowództwem Fryderyka Wilhelma. Aby temu zapobiec, Turenne odbył nocny marsz, który umożliwił mu zaskoczenie armii cesarskiej i stoczył z nią bitwę pod Entzheim 4 października. Zgodnie z ówczesną praktyką Bournonville wstrzymał operacje do wiosny, ale w swojej kampanii zimowej 1674/1675 Turenne zadał serię porażek, których kulminacją było Turckkeim 5 stycznia, co zabezpieczyło Alzację i zapobiegło imperialnej inwazji. Ta kampania jest często uważana za arcydzieło Turenne.

Dowództwo operacji imperialnych w Nadrenii przeszło na Montecuccoli , jedynego generała aliantów, którego uważano za równego Turenne. Przekroczył Ren pod Philippsburgiem z 25 000 ludzi, mając nadzieję, że przyciągnie Francuzów na północ, a następnie cofnie się, ale Turenne nie dał się oszukać i zamiast tego zablokował rzekę w pobliżu Strasburga, aby zapobiec uzupełnieniu zaopatrzenia Montecuccoli. W połowie lipca obu armiom kończyła się żywność, a Turenne próbował doprowadzić do bitwy wycofującą się armię cesarską. W Salzbach 27 lipca został zabity przez zabłąkaną kulę armatnią podczas rozpoznania pozycji wroga. ^[85]Zdemoralizowani jego śmiercią Francuzi wycofali się po kilku nierozstrzygniętych potyczkach i wycofali się do Alzacji. Ścigał ich Montecuccoli, który przekroczył Ren w Strasburgu i oblegał Hagenau, podczas gdy inna armia cesarska pokonała Créquy pod Konzer Brücke i odbiła Trewir . Condé został wysłany z Flandrii, aby objąć dowództwo i zmusił Montecuccoli do wycofania się za Ren; jednak zły stan zdrowia zmusił go do przejścia na emeryturę w grudniu i zastąpił go Créquy. ^[86]

Hiszpania i Sycylia

Aktywność na tym froncie ograniczała się w dużej mierze do potyczek w Roussillon pomiędzy armią francuską pod dowództwem Fryderyka von Schomberg a siłami hiszpańskimi dowodzonymi przez Duque de San Germán . Hiszpanie odnieśli niewielkie zwycięstwo pod Maureillas w czerwcu 1674 i zdobyli Fort Bellegarde , przekazany Francji w 1659 i odzyskany przez Schomberga w 1675.

Na Sycylii Francuzi poparli udaną rewoltę miasta Mesyna przeciwko jego hiszpańskim panom w 1674 r., Zobowiązując San Germána do przeniesienia części swoich żołnierzy. Francuskie siły morskie pod dowództwem Jean-Baptiste de Valbelle zdołały uzupełnić zaopatrzenie miasta na początku 1675 roku i ustanowić lokalną dominację morską. ^[88]

Północne Niemcy i Skandynawia

W latach sześćdziesiątych i wczesnych siedemdziesiątych XVII wieku imperium szwedzkie przeżywało kryzys finansowy. W nadziei na dotacje, Karol XI, Szwed, wstąpił do antyfrancuskiego Trójprzymierza z Republiką Holenderską i Królestwem Anglii , które rozpadło się, gdy Karol II, król Anglii , podpisał w 1670 r. traktat w Dover z Francją. W kwietniu 1672 r. Szwecja a Francja również zawarła sojusz, z Francją obiecującą dotacje w czasie pokoju i większe dotacje w czasie wojny, jeśli Szwecja utrzyma 16-tysięczną armię w swoich niemieckich posiadłościach. W grudniu 1674 r. Szwecja najechała Brandenburgię po tym, jak Francja zagroziła wstrzymaniem dotacji, jeśli Szwedzi nie użyją swojej armii. ^[89] Jednak w czerwcu armia szwedzka pod wodzą Carla Gustafa Wrangla została zdecydowanie pokonana przez armię brandenburską pod wodzą Fryderyka Wilhelma pod Fehrbellin . Szwedzka inwazja nie powiodła się i we wrześniu siły cesarskie i duńskie zaatakowały szwedzką Bremen-Verden .

Wojna na morzu

Zdobycie Noirmoutier, Cornelis Tromp , 1674

Na morzu, po zawarciu pokoju z Anglią, flota holenderska mogła być teraz rozmieszczona w sposób ofensywny. De Ruyter próbował zaatakować francuskie wyspy karaibskie , ale został zmuszony do odwrotu bez osiągnięcia czegokolwiek. Holenderska flota pod dowództwem Cornelisa Trompa w międzyczasie operowała wzdłuż francuskiego wybrzeża. Tromp skierował desant 27 czerwca na wyspę Belle Île u wybrzeży Bretanii i zdobył jej nadbrzeżne wały. Holendrzy jednak ponownie opuścili wyspę po dwóch dniach, ponieważ 3000 francuskich obrońców schroniło się w silnej fortecy wyspy, a oblężenie zajęłoby zbyt długo. Kilka dni później, 4 lipca, wyspa Noirmoutierzostał zaatakowany. Po krótkiej walce, w wyniku której ponad stu Holendrów zostało wyłączonych z akcji, Francuzi wycofali się do Poitou , pozostawiając wyspę wraz z zamkiem, bateriami przybrzeżnymi, ponad 30 działami artylerii i kilkoma okrętami w rękach Holendrów. . Przez blisko trzy tygodnie z murów francuskiej twierdzy powiewała flaga holenderska, a flota holenderska w międzyczasie zdobyła wiele francuskich okrętów. Cała linia brzegowa od Brestu do Bayonnebyło zamieszanie i kilka silnych sił francuskich zebrało się, aby uniemożliwić Holendrom lądowanie. 23 lipca wyspa Noirmoutier została jednak opuszczona po tym, jak Holendrzy wysadzili zamek i zburzyli baterie przybrzeżne. Francuskie wybrzeże było przez jakiś czas podtrzymywane w strachu, ale po wizycie na Morzu Śródziemnym flota Trompa wróciła do Holandii pod koniec 1674 roku.

Negocjacje pokojowe: 1676-1678

Propozycja Vaubana dotycząca stworzenia Pré carré lub "strefy pojedynków" na północnej granicy Francji, bronionej przez linię fortec zwaną Ceinture de fer (zaznaczoną na czerwono i zielono)

Po obu stronach ostatnie lata wojny przyniosły minimalny zwrot z inwestycji w ludzi i pieniądze. ^[92] Francuska strategia we Flandrii była w dużej mierze oparta na proponowanej przez Vaubana linii fortec, znanej jako Ceinture de fer lub żelazny pas (patrz mapa). ^[93] Było to zgodne z preferencjami Louisa do wojny oblężniczej, co zostało dodatkowo wzmocnione przez śmierć Turenne'a i przejście Condé na emeryturę; ich odejście usunęło dwóch najbardziej utalentowanych i agresywnych francuskich generałów XVII wieku i jedynych o wystarczającej posturze, by rzucić mu wyzwanie. ^[94] Pod koniec 1676 roku Francuzi przygotowywali wielką ofensywę. Miała ona na celu zdobycie Valenciennes , Cambrai iSaint-Omer w hiszpańskich Niderlandach, po czym Ceinture de fer miała być w dużej mierze zakończona. Ludwik uważał, że pozbawi to holenderskich regentów odwagi do dalszego prowadzenia wojny. W tym jednak się mylił. Zbliżająca się ofensywa francuska faktycznie doprowadziła do zintensyfikowania współpracy holendersko-hiszpańskiej. Mimo to ofensywa francuska z 1677 roku zakończyła się sukcesem. Hiszpanom trudno było zebrać wystarczającą liczbę żołnierzy z powodu ograniczeń finansowych, a alianci zostali pokonani w bitwie pod Cassel . Oznaczało to, że nie mogli zapobiec wpadnięciu miast w ręce francuskie. Francuzi przyjęli wówczas postawę obronną, obawiając się, że większy sukces zmusi Anglię do interwencji po stronie aliantów. ^[95]

W Niemczech siły cesarskie zdobyły Philippsburg we wrześniu 1676 r., Ale Francuzi ustabilizowali swój front. Manewry Créquy'ego przeciwdziałały imperialnym ofensywom Karola V z Lotaryngii ^[92] , podczas gdy francuskiemu dowódcy udało się zdobyć Freiburg w listopadzie 1677 r. ^[96] Pokonanie wojsk cesarskich pod Rheinfelden i Ortenbach w lipcu 1678 r. zakończyło ich nadzieje na odzyskanie miasta. Francuzi podążyli za nim, zdobywając Kehl i most na Renie w pobliżu Strasburga, zapewniając w ten sposób kontrolę nad Alzacją. Hiszpański teatr pozostawał w dużej mierze statyczny; Zwycięstwo Francji pod Espollą w lipcu 1677 r. pozostawiło pozycję strategiczną bez zmian, ale ich straty pogłębiły kryzys, z jakim borykała się hiszpańska administracja. ^[92]

Wicekról Neapolu składa hołd flocie de Ruytera w Neapolu po bitwie pod Stromboli - Jan van Essen

Chcąc pomóc Hiszpanii w obronie Sycylii, Republika Holenderska wysłała małą flotę pod dowództwem De Ruytera na Morze Śródziemne . De Ruyter nie był zadowolony z operacji, ponieważ uważał, że jego flota jest niewystarczająca, aby zmienić układ sił na Morzu Śródziemnym, na którym Francuzi mieli bardzo silną obecność. Pod naciskiem admiralicji i tak przyjął dowództwo. Jego wątpliwości wkrótce miały się usprawiedliwić, ale nie po odparciu ataku przeważającej floty francuskiej pod dowództwem Abrahama Duquesne'a pod Stromboli . Kilka miesięcy później, w kwietniu 1676 r., De Ruyter powtórzył ten wyczyn w bitwie pod Augustą , ale został śmiertelnie ranny. ^[97]Francuzi osiągnęli przewagę morską w zachodniej części Morza Śródziemnego po tym, jak ich galery zaskoczyły flotę holendersko-hiszpańską na kotwicy w Palermo w czerwcu. ^[98] Jednak francuska interwencja była oportunistyczna; doszło do tarć z antyhiszpańskimi rebeliantami, koszty operacji były zaporowe i Mesyna została ewakuowana na początku 1678 r.

Tymczasem w północnych Niemczech pozycja Szwecji załamała się. W 1675 roku większość szwedzkiego Pomorza i Księstwa Bremy została zajęta przez Brandenburczyków, Cesarzy i Duńczyków. W grudniu 1677 r. elektor brandenburski zdobył Szczecin . Stralsund upadł 11 października 1678 roku . Greifswald , ostatnia posiadłość Szwecji na kontynencie, została utracona 5 listopada. Szwedzka potęga morska została unicestwiona przez floty duńską i holenderską pod dowództwem Nielsa Juela i Cornelisa Trompa po bitwach w bitwie pod Olandią i bitwie w zatoce Koge , ale duńska inwazja na Scania odniosła mniejszy sukces. Po bardzo krwawej bitwie pod Lunda bitwa pod Landskroną siły duńskie zostały ewakuowane z powrotem do Danii.

Wyjazd Wilhelma Orańskiego i księżnej Marii do Holandii, listopad 1677.

Rozmowy pokojowe, które rozpoczęły się w Nijmegen w 1676 r., nabrały większego znaczenia w listopadzie 1677 r., kiedy Wilhelm poślubił swoją kuzynkę Marię , siostrzenicę króla Anglii Karola II . Sojusz obronny anglo-holenderski nastąpił w marcu 1678 r., Chociaż wojska angielskie przybyły w znacznej liczbie dopiero pod koniec maja. Louis wykorzystał tę okazję, aby poprawić swoją pozycję negocjacyjną i na początku marca zdobył Ypres i Gandawę , zanim 10 sierpnia podpisał traktat pokojowy z Holendrami.

Bitwa pod Saint-Denis toczyła się trzy dni później, 13 sierpnia, kiedy połączone siły holendersko-hiszpańskie zaatakowały armię francuską pod Luksemburgiem. Francuzi zostali zmuszeni do wycofania się, co zapewniło, że Mons pozostanie w rękach hiszpańskich. 19 sierpnia Hiszpania i Francja zgodziły się na zawieszenie broni, a 17 września formalny traktat pokojowy.

1678: pokój w Nijmegen i jego konsekwencje

Dwa główne cele Ludwika XIV, zniszczenie Republiki Holenderskiej i podbój Niderlandów Hiszpańskich, nie zostały osiągnięte.
Niemniej jednak pokój w Nijmegen potwierdził większość podbojów dokonanych przez Francuzów w późniejszych fazach wojny. Louis, który z powodzeniem walczył z potężną koalicją, stał się znany jako "Król Słońce" w latach następujących po konflikcie. Francja zwróciła Charleroi , Gandawę i inne miasta w hiszpańskich Niderlandach, otrzymując jednocześnie całe Franche-Comté i miasta Ypres , Maubeuge , Câteau-Cambrésis , Valenciennes , Saint-Omeri Kassel ; z wyjątkiem Ypres, wszystkie z nich pozostają dziś częścią Francji.
Ale chociaż warunki pokojowe były korzystne dla Francji i przynosiły trwałe korzyści, były znacznie gorsze niż te, które były dostępne w lipcu 1672 r.

Brandenburgii udało się całkowicie zająć szwedzkie Pomorze we wrześniu 1678 r., Sojusznik Francji Szwecja odzyskała je na mocy traktatu z Saint-Germain-en-Laye z 1679 r., Ale niewiele to poprawiło jej niebezpieczną sytuację finansową. Ponadto niechęć Fryderyka Wilhelma do tego, że został zmuszony do rezygnacji z tego, co uważał za własne terytorium, sprawiła, że ??Brandenburgia-Prusy stały się nieprzejednanym przeciwnikiem.

Holendrzy doszli do siebie po bliskiej katastrofie z 1672 roku, aby udowodnić, że są znaczącą potęgą w Europie Północnej. Prawdopodobnie ich najbardziej trwałym zyskiem było małżeństwo Williama z Marią i jego przybycie jako jednego z najpotężniejszych mężów stanu w Europie, z wystarczającą pozycją, aby utrzymać razem antyfrancuską koalicję. Pokazało również, że chociaż znaczna część angielskiej klasy kupieckiej i politycznej była anty-holenderska z powodów handlowych, w Anglii nie było powszechnego poparcia dla sojuszu z Francją. ^[^{potrzebne
źródło}^] Wojna była także świadkiem odrodzenia Armii Stanów Zjednoczonychjako jedna z najbardziej zdyscyplinowanych i najlepiej wyszkolonych europejskich sił zbrojnych. Że to nie wystarczyło, aby powstrzymać Francję przed podbojami w hiszpańskich Niderlandach, Wilhelm i regenci obwiniali głównie samych Hiszpanów. Holendrzy spodziewali się większej siły militarnej od potężnego niegdyś imperium hiszpańskiego.

W Hiszpanii klęska doprowadziła do zastąpienia królowej regentki Mariany Austrii przez jej wieloletniego rywala, profrancuskiego Jana Austriaka Młodszego . Wróciła do władzy po jego śmierci we wrześniu 1679 r., Ale nie wcześniej niż zaaranżował małżeństwo Karola II Hiszpanii z siostrzenicą Ludwika, 17-letnią Marie Louise of Orleans w listopadzie 1679 r.

Louis miał ogromne zalety gwiezdnego korpusu dowódców, doskonałej logistyki i ujednoliconej strategii, w przeciwieństwie do różnych celów jego przeciwników. Jednocześnie wojna pokazała, że ??groźba francuskiej ekspansji przeważała nad wszystkimi innymi względami rywalizujących narodów i że Francja, choć stała się największą potęgą Europy, nie mogła łatwo narzucić swojej woli koalicji. Siły francuskie wkrótce zdobyły Strasburg (w 1681 r) razem przez Wojnę dziewięcioletnią 1688-1697 (1688-1697) i Wojna o sukcesję hiszpańską (1701-1714).

Galeria

Bitwa pod Texel

Bitwa pod Augustą

Bitwa w zatoce Koge